“Het is ontzettend jammer dat gemeenten niet de middelen krijgen om verantwoordelijkheid te nemen wanneer ze aan de afspraken uit het Klimaatakkoord willen voldoen.” Dit zegt Leen van Dijke, voorzitter van Stroomversnelling, in reactie op het besluit van de Tweede Kamer dat gasklevers, bewoners van de Utrechtse wijk Overvecht, niet gedwongen mogen worden van het gas af te gaan.
De gemeente Utrecht wil dat ongeveer 8000 woningen in de wijk Overvecht-Noord in 2030 aardgasvrij zijn. Een eerste stap is dat 4400 huishoudens die alleen nog voor koken afhankelijk zijn van gas, hun aansluiting opgeven en overstappen op elektrisch koken. Om te voorkomen dat netbeheerder Stedin voor een klein aantal bewoners dat weigert van het gas af te gaan een nieuwe kookgasleiding moet aanleggen, wilde de gemeente deze groep kunnen dwingen mee te werken. De Tweede Kamer stak hier onlangs een stokje voor. Met 76 stemmen voor en 74 tegen is een motie van VVD en 50Plus aangenomen die de mogelijkheid blokkeert om een verbod af te kondigen voor een kookgasaansluiting in Overvecht. Minister Raymond Knops (Binnenlandse Zaken, CDA) had de motie ontraden.
Maatschappelijk onaanvaardbaar
“Gemeenten is hiermee een belangrijk instrument uit handen genomen om wijken van het aardgas te halen”, constateert Van Dijke. “Omdat een kleine minderheid, de zogenoemde gasklevers, liever op gas blijven koken omdat zij dat zo gewend zijn. De politiek moet dat sentiment niet voeden, maar juist duidelijk maken dat op gas blijven koken geen oplossing is. Aardgas houdt geen stand in de gebouwde omgeving, vroeg of laat zal het overal uit de wijken verdwijnen. Vanuit financieel oogpunt is het maatschappelijk onaanvaardbaar om desondanks de netbeheerder een torenhoge investering te lasten doen in een nieuwe kookgasleiding. De kosten daarvan worden gesocialiseerd. Ze worden uiteindelijk dus door iedereen betaald, terwijl ze vermeden hadden kunnen worden.”
Omstreden motie
Het is niet voor het eerst dat het probleem zich voordoet: zo kwam de Purmerendse wijk Overwhere-Zuid eind vorig jaar in het nieuws omdat de hele wijk van het aardgas af gaat, op zes bewoners na. Netbeheerder Liander moest voor deze zes gasklevers die op het aardgas aangesloten willen blijven een nieuw gasnet aansluiten, waarmee een investering van 150.000 euro gemoeid was.
“In Purmerend heeft de gemeente niets nagelaten om de mensen te verleiden van het gas af te gaan. Toch ontstond hier eenzelfde probleem”, aldus Van Dijke. “Het is prima als mensen inspraak krijgen, maar niet als de kosten daarbij op de samenleving worden afgewenteld.” Het verbaast Van Dijke dan ook des te meer dat notabene regeringspartij VVD, die het Klimaatakkoord steunt, de omstreden motie voor steun aan gasklevers indiende. “Het is inconsistent om gemeenten nu het gereedschap om te doen wat in het klimaatakkoord is afgesproken te ontnemen. Zonder zich daarbij rekenschap te geven van de door de samenleving te dragen financiële consequenties daarvan. Dat is ronduit laakbaar. Het laatste woord hierover is nog niet gesproken; hier moet een oplossing voor komen”, aldus de voorzitter.
Lees ook: Woonbond ‘Meester huurders stemmen in met verduurzaming’.
70% instemmingsregel
In hetzelfde Tweede Kamerdebat is ook een motie over de zogeheten 70%-instemmingsvereiste aangenomen. Nu geldt de regel dat een renovatie in sociale huurwoningen slechts mag plaats vinden als 70% van de bewoners daarmee instemt. Stroomversnelling en ook woningcorporatiekoepel Aedes stelden al eerder dat dit kan knellen met de verduurzamingsopgave. Knops wilde onderzoeken of die eis kan worden losgelaten. De Kamer wil dat niet. D66 en SP kwamen met een motie die stelde dat die 70%-eis niet mag worden losgelaten. Die motie werd aangenomen, tot tevredenheid van Van Dijke.
“Ik heb eerder in een artikel uitvoerig gemotiveerd waarom ik hecht aan die 70% instemming-vereiste. Het dwingt de markt om met aantrekkelijke producten te komen. Tegelijk heb ik ook gezien dat de bestaande regelgeving goed aansloot bij de situatie zoals we die kende, maar niet is toegesneden op de vragen die spelen bij de energietransitie. Met name in stedelijke gebieden zien we dat veel mensen niet reageren als hen om instemming wordt gevraagd. Die ‘niet-reageerders’ worden geacht niet te hebben ingestemd, dat is niet wenselijk. Vergelijk het met de Tweede Kamerverkiezingen: we stellen ons parlement samen op basis van de stemmen die wél zijn uitgebracht, niet stemmen is ‘niet meedoen’. Bij de 70%-eis zou het ook zo moeten zijn dat alleen de actief uitgebrachte stemmen mee mogen tellen. De Kamer heeft de suggestie die Stroomversnelling op dit punt deed nu overgenomen.”
Ook voor particuliere huiseigenaren
De Kamer drong er bovendien op aan om ook de mogelijkheden van de zogenoemde noodsluikconstructie te onderzoeken. Dit is eerder in hetzelfde artikel door Stroomversnelling gesuggereerd. Van Dijke: “De 70% instemmingsregel geldt tot dusver alleen voor huurders, wanneer corporaties een wijk van het gas willen halen. In deze situatie kan het dat particulieren in een wijk hun stinkende best doen om hun huis van het gas te krijgen. Waarbij huurders uit diezelfde wijk de plannen naar de prullenbak verwijzen. Dan worden de belangen van de particuliere huiseigenaren geschaad. Stroomversnelling heeft er daarom voor gepleit om binnen de context van de energietransitie ook naar andere belangen te kijken. Denk aan die van de particuliere huiseigenaren, bedrijven en organisaties.
Huurders van corporatiewoningen krijgen hierbij de gelegenheid om hun mening te geven over de plannen van de corporatie; die moet met een goed voorstel komen. Een mediation-traject van maximaal twee maanden volgt indien daarbij botsingen met andere belangen ontstaan. Levert dat geen resultaat op dan volgt een arbitrage, waarbij de arbiter een voor corporatie en huurders bindende uitspraak doet. Zowel het mediation- als het arbitragetraject duren maximaal twee maanden. In beide gevallen worden zowel de belangen van huurders en die van andere gebouweigenaren in de wijk gewogen.”
Leonie van der Steen, projectleider Aardgasvrij koken Overvecht, laat zich niet uit het veld slaan door het besluit van de Tweede kamer dat bewoners niet gedwongen mogen worden van het gas af te gaan. “De gemeente, netbeheerder Stedin en de corporaties hadden al voor ogen dat het maken van een aantrekkelijk aanbod de beste manier is om mensen te laten overstappen. Dat is door gasklevers niet veranderd. Deze wijziging van de Crisis- en herstelwet was bedoeld om niet alsnog gasnetten te moeten vervangen, als een kleine minderheid, zoals gasklevers, niet mee wil bewegen. Het kabinet steunde die overweging, dat is mooi.” “In de Tweede Kamer hadden de fracties heel verschillende redenen om de motie te steunen. De SP vindt dat als je tot een verbod overgaat er in de wet vastgelegd moet worden dat de transitie voor bewoners kosteloos is. De VVD vindt dat een gemeente niet bestuurlijk mag handhaven op haar eigen inwoners als zij moeten overstappen op elektrisch koken. Op projectniveau hebben we ‘woonlastenneutraal’ als voorwaarde voor het aanbod dat wij voor de bewoners ontwikkelen, maar daarmee is het geen wettelijke garantie. Je ziet hier wat typisch is aan een koploperrolproeftuin: Utrecht komt met oplossingen voor knellende regels, maar kan daar misschien niet zelf op tijd gebruik van maken. In het project werken we door aan een aanbod waar voldoende keuze in zit, dat je zorgeloos laat overstappen en waarmee woonlasten niet toenemen. Kortom; een aanbod waarmee we zelfs aardgasklevers losweken. Maar de vraag blijft wel; bij welk percentage aardgasklevers vinden we dat de maatschappij moet betalen voor een nieuw gasnet? Waar ligt de balans tussen het individuele belang en het maatschappelijk belang? En wanneer stap je over op dwang? Die vraag ligt dankzij deze proeftuin op tafel in de Tweede Kamer.”, aldus Van der Steen, die binnen Stroomversnelling voorzitter is van de ontwikkeltafel Wijken met nieuwe energie.