De Rijksoverheid is een campagne gestart over de klimaattransitie. De campagne ‘Iedereen doet wat’ moet mensen helpen bij duurzame keuzes in en rondom het huis. Heeft dit wel zin? Gedragswetenschapper Gerdien de Vries van de TU Delft doet onderzoek naar manieren om ‘groen gedrag’ te stimuleren.
Gerdien de Vries werkt als universitair docent organisatie en publiek management aan de TU Delft. Ze promoveerde in Leiden op publieke communicatie over milieutechnologieën en de acceptatie van deze technologieën door burgers. Voor haar promotieonderzoek analyseerde ze valkuilen in communicatie over CO2-opslag, maar haar bevindingen gelden ook voor technologieën zoals geothermie en windparken. Aan de TU Delft bestudeert ze vooral de psychologische mechanismen achter beslissingen die mensen maken, bijvoorbeeld om hun woning te verduurzamen. De overheid communiceert met burgers over de energietransitie. In hoeverre is dit van invloed op het ‘groene gedrag’ van consumenten?
Wat voor onderzoek doe je aan de TU Delft?
“Ik doe onderzoek naar de perceptie van milieubeleid en de factoren die helpen of hinderen om ‘groene’ beslissingen te nemen. Dan gaat het om hoe communicatie hierover doorwerkt in de psyche van mensen. De bottlenecks hebben vaak te maken met psychologische mechanismen. Mensen kunnen bijvoorbeeld het belang van milieubeleid niet zien, vinden het te abstract of te ver weg. Ze denken dan al snel dat iemand anders het oplost. Dit is een van de zeven ‘draken van inactiviteit’ die psycholoog en milieuwetenschapper Robert Gifford in kaart heeft gebracht. Ook zijn er diverse stereotypen van hoe burgers reageren, zoals de ‘kop in het zand steken’. Dit soort gedrag wordt vaak irrationeel genoemd, maar je kan het ook functioneel noemen, afhankelijk van hoe je het bekijkt.”
Bijzonder dat dit onderzoek gebeurt aan een technische universiteit.
“Ja, maar de TU Delft doet veel onderzoek naar de energietransitie. De aandacht gaat hierbij niet alleen uit naar technische innovaties, zoals zonnepanelen en waterstof, maar gelukkig ook naar sociale innovaties. Dat laatste heeft te maken met gedrag, maar ook met bestuurlijke processen en co-creaties, zoals rondom de opwekking van energie en economische vraagstukken. We zijn niet de enigen die hiernaar onderzoek doen. In Nederland zijn wel honderden wetenschappers bezig met de energietransitie, waarvan velen de sociale kant bekijken. Ik zelf richt me op onderzoek naar complex, sociaal gedrag in het publieke domein en kijk daarbij vooral naar de impact van communicatie –één van de beleidsinstrumenten – op gedragsverandering. Een tak van sport waarbij diverse wetenschappelijke disciplines samenkomen, zoals psychologie, bestuurskunde en communicatie.”
Waarom is het zo moeilijk om duurzaam gedrag te veranderen?
“Naast psychologische factoren moeten we ook rekening houden met technische, financiële en institutionele factoren die in de weg kunnen staan van groen gedrag. Een maatregel kan namelijk te duur zijn, of lastig haalbaar, zoals zonnepanelen op daken van monumentale panden. Daardoor kunnen goedwillende burgers het bijltje erbij neer gooien.”
Wat zorgt ervoor dat mensen afhaken?
“Om een voorbeeld te geven: mensen ervaren veel ‘gedoe’ in de klantreis om hun woning te verduurzamen, zo blijkt uit een onderzoek bij huizenbezitters. Ten eerste moeten ze uitzoeken wat ze kunnen doen aan verduurzaming. Dat is een hele puzzel: ze moeten op zoek naar de juiste informatie en een geschikte aannemer. Ook tijdens de verbouwing ervaren ze ‘gedoe’. Als dit teveel stress oplevert dan zien ze ervan af, ook al wilden ze eerst wel verduurzamen. Ook hoge kosten zijn een drempel. Als het te duur is haken ze af. En subsidie is weer gedoe. Dit doet denken aan Kermit de kikker uit de Muppet Show: ‘It’s not easy being green’. Ook kunnen mensen het effect van de beleidsmaatregelen op het klimaat in twijfel trekken, alsof het gaat om een druppel op een gloeiende plaat. Dat helpt ook niet.”
Wat trekt mensen wel over de streep?
“Wij onderzoeken nu met TNO en enkele partners of ontzorging – bijvoorbeeld bij het verduurzamen van de woning – mensen over de streep kan helpen. Wij kijken of mensen bijvoorbeeld eerder hun dak isoleren als hun zolder ook opgeruimd wordt. Daarnaast kan ‘nudging’ gewenst gedrag makkelijker maken. Hierbij ’duwt’ de omgeving mensen richting duurzaam of gezond gedrag. Een voorbeeld is een gebouw waarbij de trap dichterbij de ingang is gebouwd dan de lift waardoor mensen eerder geneigd zijn de trap te nemen. De kunst is om met de communicatie aan te sluiten bij wensen en waarden van bewoners. Zaak is om de boodschap zo simpel mogelijk te maken en niet teveel informatie en ingewikkelde details tegelijk te geven. Belangrijk is dat ze een handelingsperspectief krijgen, dat ze weten wat ze kunnen doen.”