In 2050 willen we zeven miljoen woningen plus nog eens één miljoen gebouwen aardgasvrij maken. Dit is vastgelegd in het Klimaatakkoord. 1,5 miljoen bestaande woningen zijn per 2030, wijk voor wijk, verduurzaamd. Het Wijkkompas biedt een praktijkgerichte benadering. Het biedt allerlei tips and tricks om de wijktransitie in goede banen te leiden.
Uitvoeringsplan op wijkniveau
Voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving geldt het wijkniveau als uitgangspunt. Daartoe is gemeenten gevraagd om een uitvoeringsplan per wijk op te stellen. Het uitvoeringsplan beschrijft hoe wijken van het aardgas af zullen gaan.
Een complexe opgave, omdat in iedere wijk meerdere stakeholders zijn betrokken. Zij moeten, onder regie van de gemeente, knopen doorhakken en beslissingen nemen die leiden tot het uiteindelijke plan voor de wijktransitie. Dit kan een onoverzichtelijk proces zijn, terwijl het voor het welslagen van de wijktransitie juist van groot belang is dat alle betrokken partijen goed op de hoogte zijn van wat er bij de ander speelt.
Deelbelangen wijktransitie vertegenwoordigd
Om het proces van de wijktransitie in goede banen te leiden werkt Stroomversnelling aan ‘het Wijkkompas’. Dit is een online platform waarin alle verschillende belanghebbenden in de wijktransitie vertegenwoordigd zijn. Zes ‘sporen’ of deelbelangen zijn te onderscheiden: de bewoners van zowel koop- als huurwoningen, de professionele gebruikers van gebouwen, dat wil zeggen utiliteiten en corporaties maar ook particuliere verhuurders, de gemeente, de financiële partijen, zoals de banken en subsidieverschaffers, de marktpartijen en de netbeheerders.
Zo moeten bewoners in staat worden gesteld om de overstap naar een aardgasvrije wijk te maken. Daarnaast moet de netbeheerder zorgen voor een vervangend energiesysteem voor aardgas, en tenslotte moet de gemeente erop toezien dat het democratisch besluitvormingsproces zo zorgvuldig en transparant mogelijk verloopt.
Partijen delen praktijkvoorbeelden en ervaringen
Het Wijkkompas is ontwikkeld met een 15-tal partijen die betrokken zijn bij wijkaanpakken. Denk daarbij aan een aantal gemeenten, woningcorporaties en bouwbedrijven, Bank Nederlandse Gemeenten en TKI Urban Energy. Daarnaast is er continue overleg met het ministerie van BZK en de VNG.
In het Wijkkompas zijn alle cruciale aandachtspunten gebundeld waar je rekening mee dient te houden bij het verduurzamen van een wijk. Daarom bevat het wijkkompas allerlei tools en hulpmiddelen, naast talrijke praktijkvoorbeelden en tips and tricks, gebaseerd op eerder opgedane ervaringen. Zodat deelnemende partijen niet telkens opnieuw het wiel uit hoeven te vinden.
Hulpmiddel voor projectteam
Het Wijkkompas is bedoeld als hulpmiddel voor het projectteam van een gebiedsgerichte verduurzaming. Gemeenten hebben immers de regierol bij de wijkgerichte aanpak. De projectleider is meestal dan ook iemand die deze rol namens de gemeente vervult. In het projectteam zitten echter vaak ook medewerkers van de woningcorporaties, de netbeheerder naast vertegenwoordigers van bewoners.
Het Wijkkompas ondersteunt de betrokken partijen bij een project met kennis over gebiedsgerichte verduurzaming, maar ze kunnen het ook gebruiken om te leren van anderen of hun eigen ervaringen te delen.
Zo hebben gemeenten momenteel nog slechts beperkt zeggenschap over de energievoorziening. Echter, zullen ze op basis van de nader in te voeren Warmtewet 2, de bevoegdheid krijgen om te beslissen over de keuze voor een duurzaam alternatief voor verwarming via aardgas. Ook zal een gemeente onder de nieuwe Omgevingswet in 2021 in een omgevingsplan kunnen bepalen wat per wijk of gebied het alternatief voor aardgas wordt. In wijken waar een warmtenet komt, wordt daartoe per gebied een warmtebedrijf aangewezen. Daarnaast kunnen gemeenten straks in een omgevingsplan hogere eisen stellen aan de energie- en milieuprestatie van woningen dan wat de bouwregelgeving vereist.
Ervaringen uit proeftuinwijken beschikbaar voor gemeentes
Het Wijkkompas werkt samen met het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). Het PAW heeft als doel om te leren op welke wijze de wijkgerichte aanpak kan worden ingericht en opgeschaald. Dit gebeurt in de proeftuinen aardgasvrije wijken. Hierin zijn gemeenten samen met (lokale) partijen en bewoners aan de slag met het aardgasvrij maken van een wijk. Een rijksbijdrage ondersteund deze aanpak. De leerervaringen van deze proeftuinen, evenals van andere wijken, komt voor alle gemeenten beschikbaar.
Een probleem waar gemeenten bijvoorbeeld tegenaan lopen zijn bewoners die niet op een warmtenet aangesloten willen worden. Via de Crisis- en Herstelwet bestaat er ondertussen al wel een mogelijkheid om een wijk van het gas af te dwingen. Dit moet maatschappelijke desinvesteringen, zoals het aanleggen van een alternatief gasnet met een beperkte capaciteit en tegen hoge kosten voorkomen.
Bewoners ontzorgen
De meeste bewoners willen wel verduurzamen, maar zien op tegen alle stappen die ze moeten nemen. Het is daarom belangrijk dat ze een beeld kunnen vormen van welke energiemaatregelen zinvol zijn. Met andere woorden, wat bewoners daar voor nodig hebben, wat het kost, wat de terugverdientijd is en wie dat moet uitvoeren.
Bewoners ontzorgen is van belang, dat willen ze graag. Het kiezen van een natuurlijk moment voor het aardgasvrij maken van woningen zorgt voor efficiëntie. Bijvoorbeeld bij een verbouwing, aankoop van een woning of de vervanging van de cv-ketel.
Aanbieders van producten die bijdragen aan de verduurzaming van de woning of wijk op hun beurt moeten worden uitgedaagd om gestandaardiseerde oplossingen aan te dragen, om de snelheid van de energietransitie-maatregelen te verhogen en de prijs ervan te verlagen.
Ook moet de verduurzaming van woningen beter aansluiten bij de belevingswereld van de bewoners. Eerder lag de nadruk nog veel op een cijfermatige benadering met energielabels, energieprestaties en terugverdientijden. Maar het is raadzaam om bij de verduurzaming van de woningen de focus te leggen op de positieve effecten voor de bewoners. Zoals die extra ruimte die ontstaat door het verwijderen van de radiatoren, en dat extra stukje comfort van vloerverwarming.