De Omgevingswet heeft als doel het omgevingsrecht eenvoudiger te maken. Maar liefst 26 wetten over de fysieke leefomgeving worden gebundeld in één wet met vier AmvB’s waarin de uitvoeringsregels staan. Deze uitvoeringsregels hebben ook gevolgen voor de lokale energietransitie. De Omgevingswet is overigens nog in voorbereiding. Er kunnen nog elementen worden gewijzigd en bevoegdheden kunnen nog bijvoorbeeld nog worden ingeperkt of uitgebreid. Maar de hoofdlijnen liggen vast.
1. Energie wordt integraal onderdeel van het omgevingsbeleid
Gemeenten worden verplicht een Omgevingsvisie op te stellen: een samenhangende visie op de fysieke leefomgeving, waarin energie niet mag ontbreken. De Omgevingsvisie maakt de ruimtelijke impact van de energietransitie zichtbaar en ook de relatie met bijvoorbeeld ruimtelijke kwaliteit, geluid en natuur. Daarmee wordt de Omgevingsvisie een sturend instrument in de ruimtelijke ontwikkeling.
2. Gemeenten krijgen meer bevoegdheden
De Omgevingswet geeft gemeenten meer bevoegdheden zoals:
- strengere eisen stellen aan de energieprestatie van nieuwbouw dan de landelijke eis
- ervoor kiezen nieuwbouw niet meer op aardgas aan te sluiten;
- in haar beleid vastleggen hoe het aardgasnetwerk wordt uitgefaseerd.
Mogelijk worden de bevoegdheden van gemeenten in de definitieve wetstekst nog aangepast.
3. Inwoners en andere stakeholders worden betrokken bij het maken van beleid
De energietransitie heeft effect op elke inwoner. Het betrekken van inwoners bij de energietransitie is dan ook een belangrijke voorwaarde voor succes. Burgerparticipatie is een van de pijlers van de Omgevingswet. Bij het opstellen van de Omgevingsvisie is het verplicht inwoners te betrekken. Dat kan op vele manieren, bijvoorbeeld in de vorm van een denktank met inwoners, zoals in de gemeente Voorst.
4. Gemeenten krijgen nieuwe instrumenten om de energietransitie te faciliteren
De Omgevingswet komt met een aantal nieuwe instrumenten die gemeenten kunnen benutten om aan de energietransitie te werken, zoals de Omgevingsvisie en het Omgevingsplan (zie voor alle instrumenten bijlage 1). In de Omgevingsvisie stelt de gemeente haar ambities en doelstellingen op het gebied van energie vast, in het Omgevingsplan worden die doelstellingen geconcretiseerd en juridisch vastgelegd.
Het Rijk moedigt gemeenten aan om zich voor te bereiden op de Omgevingswet, ervaringen uitwisselen en alvast in de geest van de wet te gaan werken door gebruik te maken van de nieuwe instrumenten en bevoegdheden. De Crisis- en herstelwet geeft gemeenten nu al ruimte voor een experiment bestemmingsplan met verbrede werkwijze. Daarin zijn de voordelen die de Omgevingswet biedt, opgenomen.
De Omgevingswet, wat verandert er – 4 tips
- Bepaal samen met de netbeheerder wanneer het aardgasnetwerk niet meer wordt vervangen en breng de duurzame alternatieven in kaart.
- Gebruik ruimtelijke ordening om vraag en aanbod in balans te brengen .
- Creëer ruimte in het omgevingsplan voor duurzame maatregelen.
- Stimuleer gebieds- en wijkgerichte samenwerkingsverbanden.
Prakijkvoorbeeld – inwoners Voorst vormen denktank
“De gemeente Voorst wil ruimte geven voor burgerparticipatie. Daarom hebben we ons aangemeld voor de pilot. We hebben de inwoners van onze gemeente gevraagd of ze mee wilden denken over de Omgevingsvisie. Zo kwam er een denktank met elf mensen. Een mooie mix van leeftijden, mannen en vrouwen en verschillende beroepen uit de verschillend delen van onze gemeente. Alleen wel allemaal hoogopgeleid.
De denktank kwam zelf met het voorstel om een inspiratiedocument te maken, zodat ze vrij waren om hun ideeën op te schrijven, niet gehinderd door compromissen met andere partijen. Eind vorig jaar was het klaar. Het document gaat over vier onderwerpen: ‘wonen, leefbaarheid en sociale cohesie’, ‘omgeving en landschap’, ‘energie en klimaat’ en ‘werk, innovatie en recreatie’. Het slothoofdstuk gaat over de rol van de overheid.
Het is een mooi document geworden, met verrassende ideeën. Zoals het idee om een verbinding te maken tussen de IJssel en de recreatieplas Bussloo. Los van de vraag of dat mogelijk is, is het een mooi voorbeeld van out-of-the-box denken.
Inmiddels zitten we in fase 2. We hebben vier expertsessies gehouden met professionals uit Voorst over de onderwerpen uit het inspiratiedocument, waarbij enkele denktankleden hun ideeën hebben toegelicht. In die sessies hebben we als gemeente veel opgehaald. Verder hebben we een participatie-app gemaakt met foto’s en stellingen waarop inwoners konden reageren. Daarmee wilden we vooral ook jongeren bereiken. Daarnaast hebben we een aantal openbare discussiebijeenkomsten gehouden.
We gebruiken deze zomer om de visie te schrijven. Eind augustus trekken we een dag uit om er met de gemeenteraad over te praten. Deze visie wordt heel anders dan de visies die wij normaal schrijven. Een van de belangrijkste onderwerpen is de manier waarop we hier met elkaar samenwerken. Veel partijen in onze gemeente hebben aangegeven dat ze er behoefte aan hebben om elkaar beter te leren kennen, om samen met anderen na te kunnen denken over hoe we vraagstukken als klimaatadaptatie en de energietransitie in onze gemeente kunnen aanpakken. De gemeente kan partijen hierin faciliteren, zodat zij hun expertise en kracht kunnen inzetten om de gestelde doelen te bereiken.