Spijtvoorbeeld 2: isoleer voor de winter, oogst oververhitting in de zomer

Expert: Marten Witkamp

Isoleren is nodig om een woning in de winter warm te houden, maar met isolatie neemt de kans op oververhitting in de zomer toe. De woning koelt ’s nachts namelijk minder snel af. De stap om te isoleren kan daarmee tot spijt leiden als er geen aanvullende maatregelen worden genomen.

Goed isoleren is onontbeerlijk voor een comfortabele en duurzame gebouwde omgeving. Wat mensen zich niet altijd beseffen, is dat isolatie niet alleen in de winter effectief is, maar ook in de zomer. Dat kan positief zijn, bijvoorbeeld het duurt langer voordat je binnenmuur even warm aanvoelt als de buitenmuur. Maar het kan ook tot een te hete woning leiden, omdat de hitte die eenmaal binnen is of die van binnen komt, ’s nachts niet meer zo makkelijk kan ontsnappen.

Spaceship home

Beeld je een extreem geval in: spaceship home, dat zo perfect geïsoleerd is dat er geen hitte of koude meer uit kan ontsnappen. Als er ook maar één ledlamp in de woning aanstaat wordt er warmte toegevoegd. En die warmte kan nergens heen, waardoor de temperatuur in de woning langzaam maar gestaag stijgt. Hoe beter we isoleren, hoe meer onze woningen op dit extreme voorbeeld lijken. Gaan we, net als spaceship home uiteindelijk doet, ’s nachts een antenne uitsteken met allemaal koelvinnen zodat de warmte weg kan stralen? 

Hetere zomerpieken

We zijn niet gewend om na te hoeven denken over oververhitting en manieren om dit tegen te gaan. Het hoefde natuurlijk vroeger ook niet. Nederland had milde om niet te zeggen matige zomers, waardoor woningen ’s nachts sowieso al beter afkoelden aan de buitenlucht. Maar met de steeds hogere pieken in temperatuur tijdens de zomer neemt het ‘koelvermogen’ in de nacht af, zeker bij de nieuwe woningen die allemaal goed zijn geïsoleerd.

NTA 8800

De richtlijn NTA 8800 is bedoeld om oververhitting te voorkomen. Het is zelfs de eerste wetgeving die zich met dit doel specifiek op woningen richt. Aan de richtlijn is een manier gekoppeld om de kans op oververhitting te berekenen. Tot nu toe gebruiken de meeste partijen bij gebrek aan beter een methode die ooit voor kantoren bedacht is. Ieder gebruikt echter zijn eigen uitgangspunten, dus het is moeilijk resultaten met elkaar te vergelijken.

Te hete woningen

Waar dat toe kan leiden in de praktijk? Heel veel bewoners van nieuwbouwwoningen die te maken hebben veel te hete woningen in de zomer. En die geen poot hebben om op te staan bij de ontwikkelaar of verhuurder, want die geven aan dat ze er rekening mee hebben gehouden en maken daarvoor met droge ogen gebruik van een berekening met als referentie het ‘klimaatjaar’ 1964.

Thermisch comfort

De energietransitie gaat echter niet alleen over het beperken en verduurzamen van de warmtevraag, maar ook over het hebben van comfortabele en gezonde woningen. Daarom is Stroomversnelling vorig jaar in samenwerking met Peutz, Nieman, ISSO, Vabi en Schouten Techniek begonnen met het beschrijven van een transparante methode om thermisch comfort in de zomer te voorspellen.

Methode realistischer

Door standaardisatie van de uitgangspunten zijn de benodigde berekeningen relatief snel uit te voeren en zijn resultaten ook vergelijkbaar. En de methode is een stuk realistischer gemaakt dan de methoden waar de markt nu – bij gebrek aan beter – gebruik van maakt. Zo is klimaatjaar 2018 geïntroduceerd en mag je niet langer straffeloos ’s nachts je ramen open zetten als dat leidt tot inbraakgevaar of te veel geluid in huis.

Maatregelen tegen oververhitting

Wat voor soort dingen moet je dan wél doen om oververhitting te voorkomen? Een mogelijkheid creëren om ’s nachts frisse lucht binnen te halen is heel effectief. Dat moet dan wel door de hele woning kunnen stromen. Het beperken van de zoninstraling op hete dagen is essentieel, bijvoorbeeld door een zonnescherm (aan de buitenzijde!), zonwerend glas of ouderwets door een boom die in de winter zijn bladeren verliest. De praktijk laat zien dat als woningen worden voorzien van ventilatie met warmteterugwinning, het risico op oververhitting al een heel stuk helpt verkleinen. In de zomer werkt het systeem overdag, als het buiten heet is, heel goed als koudeterugwinsysteem.

Passief koelen voldoende

In het Nederlandse klimaat is er nog steeds weinig reden om in alle woningen actieve koeling te willen toepassen. Uiteraard blijft het met actieve koeling ’s zomers koeler dan met alleen passieve maatregelen, maar het is ook veel kostbaarder in aanschaf, gebruik en onderhoud en vraagt bovendien weer meer energie, dus dan is er een kans dat we het paard voor de wagen binden. Simulaties met de nieuwe methode laten in elk geval zien: voor de meeste woningen zijn passieve maatregelen ruim voldoende.

Heb je interesse in dit onderwerp? Meld je dan aan voor het seminar Zomercomfort op 3 december.

Foto: Een boom zorgt met zijn schaduw voor verkoeling tijdens hete dagen, zoals bij NOM-woningen in Loppersum (foto Frank hanswijk / Stroomversnelling @Flickr)