Wijken gaan van het aardgas af. De zogenaamde wijktransitie. De energietransitie biedt ook kansen om wijken, buurten en straten mooier en bestendiger te maken. Dit zijn de koppelkansen.
“Over hoe we van het aardgas af gaan is al uitvoerig nagedacht voor het klimaatakkoord, maar de energietransitie biedt ook gelegenheid om wijken mooier te maken. We kunnen de verduurzaming ook architectonisch bekijken,” zegt Wanda van Enst, programmamanager van het programma Koppelkansen bij Stroomversnelling. Met architect Thijs van Spaandonk van ontwerpbureau Bright geeft ze een aantal tips voor ‘koppelkansen’ om een wijk tijdens de energietransitie mooier te maken.
1. Isoleer monumentaal pand
“Technisch is het in veel gevallen al goed mogelijk om bestaande woningen te verduurzamen. Maar er is meer mogelijk dan alleen het aardgasvrij maken van de woningen,” zegt Van Spaandonk. Hij toont een pand met monumentenstatus, waar het verduurzamen aan handen en voeten is gebonden omdat het uiterlijk wettelijk niet mag worden aangetast. Toch is het gelukt om het pand zodanig te isoleren dat het karakteristieke uiterlijk blijft behouden. Het kan dus ook mooi, zo wil de architect zeggen.
2. Renoveer natuurinclusief
Van Enst toont een foto van een lugubere vondst: een vleermuis werd gedood bij het vullen van de spouwmuur met pur-schuim. Dit is te voorkomen door tijdig preventieve maatregelen te nemen, zoals het dichtzetten van de woning en het bieden van alternatieve verblijfsplaatsen. Daarover zijn standaard afspraken gemaakt in de gedragscode Natuurinclusief renoveren. Volgens Van Enst is de werkwijze die de gedragscode beschrijft in de bouw nog niet standaard, maar is het de ambitie om deze werkwijze breder toe te passen bij renovaties van woningen.
3. Maak straat klimaatadaptief
Gemeenten moeten uiterlijk eind 2021 hun Transitievisie Warmte gereed hebben, met plannen voor het aardgasvrij maken van wijken. “In die plannen is vaak weinig aandacht voor het mooier maken van wijken, terwijl er wel ingrijpende veranderingen plaatsvinden,” zegt Van Enst. Ze noemt als koppelkans klimaatadaptatie, waarbij wijken bestendig worden gemaakt tegen de opwarming van het klimaat. “Afgelopen zomer zagen we een straat in Hilversum na hevige regenval veranderen in een rivier, omdat het water niet snel genoeg weg kon. Door straten anders op te trekken, en te voorzien van afwateringskanalen onder het plaveisel kan dit probleem worden verminderd.”
4. Maak voorzieningen passend en mooier
Ook esthetiek speelt een rol. Van Enst toont rommelig geplaatste zonnepanelen op een gevel. Met een goed plan kan dit veel mooier, zegt ze. Hetzelfde geldt voor transformatorhuisjes. Netbeheerders proberen de huisjes al beter in te passen in de stijl van de wijk. Dit kan volgens Van Enst nog beter door te kijken naar het verleden, toen huisjes werden ontworpen in de stijl van de wijk. Van Spaandonk noemt enkele voorbeelden van bijzondere moderne gebouwen, zoals het warmteoverdrachtstation Leidsche Rijn en de warmtebooster in Amsterdam-Zuid. “Deze gebouwen staan achter hekken, dus echt onderdeel van de omgeving zijn ze niet. Daar is nog winst te behalen”, aldus Van Spaandonk.
5. Stimuleer fietsen en wandelen
De openbare ruimte is de volgende stap, zegt Van Spaandonk. Hij wijst op de e-bike en de bakfiets, die ‘allemaal ruimte vragen’. Gelukkig werken er bij gemeenten mensen die dit begrijpen en maatregelen nemen om hierop te anticiperen. “Er zijn meer opgaven voor de openbare ruimte, zoals het stimuleren van wandelen en fietsen. Dat betekent dat auto’s minder dominant in de straat worden, zoals in de Deense hoofdstad Kopenhagen,” aldus Van Spaandonk.
6. Vraag naar wensen en ideeën
Van Enst en Van Spaandonk nodigden tijdens hun sessie toehoorders in hun rol van bewoners uit om hun ‘koppelstraat’ te tekenen, een toekomstbestendige straat met voorzieningen die ze zelf graag wensen. De een tekent een straat waarin auto’s plaats maken voor de buurtbus en fietsen. Bij de ander zijn auto’s wel welkom, maar moet de straat voldoende groen zijn. Een derde stelt voor om voor de elektrische auto’s private laadpalen binnenshuis te plaatsen. Een regenton aan de straatkant om het groen te besproeien is een idee dat bij meerdere aanwezigen leeft.
7. Geef de regie aan bewoners
Een toehoorder stelt voor om bewoners de regie geven over hun leefomgeving om zo de sociale cohesie in de buurt te versterken. Hij ziet als hindernis dat de gemeente onderhoud en inrichting niet zo snel zal loslaten. Volgens hem is het de uitdaging om bewoners zover te krijgen dat ze in een collectief stappen. “Voor de eerste zeven jaar vind je wel bewoners, daarna wordt het lastig,” zegt een ambtenaar van gemeente Lelystad. Hij noemt als voorbeeld het onderhoud van grasvelden. Bewoners opperen volgens hem dat de gemeente dat beter kan doen.
8. Financier sociale initiatieven
Squarewise-directeur Leonie van der Steen stelt voor om aanloopkosten van sociale ondernemingen te financieren. “Dan kunnen bewoners in vijf jaar wennen. Dat is al enorme winst. Iedereen wordt dan verantwoordelijk voor de eigen leefomgeving.” Een ander steunt haar visie en wijst op besparing van zorgkosten doordat deze aanpak preventief kan werken. Hij is hoopvol over buurtzorg en vergelijkbare sociale initiatieven.
9. Bekijk transitie met integrale bril
Volgens Van Enst heeft de tekenopdracht meer dan zestig ‘droomstraten’ opgeleverd. “Hierin staat aardgasvrij niet centraal, maar juist waarden als natuurlijk groen, veiligheid, toekomstbestendig, sociaal, en integraliteit.” Ze vertelt dat de integrale aanpak steeds meer tractie vindt, zoals met de ontwerpprijsvraag Panorama Lokaal, een initiatief van de Rijksbouwmeesters. Ze spreekt de hoop uit dat alle aanwezigen, na deze sessie, ook met een meer integrale bril naar de energietransitie kijken.
Oproep
Welke manieren ziet u om de wijk in transitie mooier te maken? Meld uw koppelkansen bij de redactie via redactie@energielinq.nl of in de comments bij dit artikel!